رژیم سلیاک
رژیم سلیاک چیست و سلیاکی ها که هستند؟
گلوتن نام پروتئینیه که در تمامی غلات وجود داره. این ماده غذایی در بدن برخی از افراد منجر به بروز واکنش های آلرژیک شده و روند جذب مواد غذایی، به ویژه در روده کوچک را مختل میکنه. به این بیماری خود ایمنی جدی، سلیاک گفته میشه. سلیاکی ها بیمارانی هستند که به این عارضه مبتلا بوده و به همین دلیل مجبور هستند در تمام طول عمر خود، از یک برنامه غذایی خاص و شاید محدود تر به نام رژیم سلیاک پیروی کنند.
این برنامه فاقد گلوتنه و در آن استفاده از مواد غذایی مانند ماکارونی، گندم و مواد فراوری شده ممنوعه. افراد مبتلا به بیماری سلیاک تحت نظر پزشک و متخصص تغذیه خود، عادات غذایی اصلاح شده ای را دنبال میکنند تا آسیب های ناشی از بیماری سلیاک در سیستم گوارش و سایر ارگان های بدن را کنترل کرده و کاهش بدن.
بیماری سلیاک چیست؟
گلوتن یک نوع پروتئین خوراکیه که به صورت طبیعی در گندم، چاودار و جو وجود داره. بیماری سلیاک، که تحت عنوان تحریک سلیاکی نیز شناخته میشه، نوعی حساسیت به ماده شیمیایی گلوتنه. سیستم دفاعی افرادی که از بیماری سلیاک رنج میبرند، به مواد غذایی حاوی گلوتن واکنش نشان میده و فعالیت های گوارشی را مختل میکنه.
در صورت ابتلا به بیماری سلیاک و مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن، روده کوچک فرد بیمار توسط سیستم دفاعی خود بدن، تحریک میشه. در نتیجه این واکنش ها به پوشش روده کوچک آسیب وارد شده جذب برخی از مواد مغذی و ویتامین های لازم برای بدن، در این اندام مختلف میشه. به این بیماری سوء هاضمه گفته میشه. برای داشتن رژیم لاغری روی لینک کلیک کنید و مقاله آن را مطالعه کنید.
آسیب های روده کوچک میتونه موجب بروز عوارض دیگری مانند اسهال، نفخ، کاهش وزن، خستگی و کم خونی نیز بشه. مصرف گلوتن در بیماران مبتلا به سلیاک میتونه عوارض طولانی مدت دیگری نیز داشته باشه. تا به امروز مطالعات بسیار زیادی در خصوص علل بروز بیماری سلیاک انجام شده اما هیچ منشا قطعی برای این بیماری پیدا نشده و بهترین پیشنهاد برای کنترل این بیماری، رعایت رژیم سلیاک هست.
عوامل ژنتیکی، موقعیت های پزشکی جدی مانند عفونت های ویروسی، جراحی های پزشکی و بارداری میتونند از جمله پارامتر های تحریک کننده و شروع این بیماری باشه.
رژیم غذایی سلیاک
افرادی که به بیماری سلیاک دچار هستند باید از خورد مواد غذایی حاوی گلوتن در طول عمر خود دوری کرده و رژیم غذایی سلیاک را رعایت کنند. علایم این بیماری پس از مصرف مواد غذایی گلوتن دار بروز میکنند اما آسیب های جدی تر در بلند مدت نمود پیدا میکنه. بیماران مبتلا به سلیاک معمولا تحت نظر پزشک هستند و برنامه های غذایی خاصی را دنبال میکنند.
اگرچه تمامی این شرایط میتونه کمی استرس زا باشه، اما خوشبختانه عوارض به وجود آمده چند هفته پس از رعایت برنامه به شکل قابل قبولی بهبود پیدا میکنه. با این حال در شرایطی ممکنه بهبود کامل سیستم گوارش تا دو سال به طول انجامه. برای تنظیم برنامه غذایی، پزشک معمولا فاکتورهایی مانند وزن، قد و علایم بیماری را در نظر میگیره.آیا میتوان رژیم خام گیاه خواری جز برنامه سیلیاک دونست؟ برای درک بهتر کلیک کنید.
بیشتر بخوانید: لاغری بدون رژیم ممکن است؟
آیا سلیاک خطرناک است؟
بیماری سلیاک در صورت عدم درمان، میتونه بسیار خطرناک باشه. مهم ترین خطرات این بیماری شامل موارد زیره:
• سرطان، از جمله لنفوم روده بزرگ و سرطان روده کوچک
• آسیب به مینای دندان
• ناباروری و سقط جنین
• مقاومت در برابر لاکتوز
• سوتغذیه
• مشکلات سیستم عصبی مانند تشنج، درد و بی حسی در دست و پا (نوروپاتی محیطی)
• بیماری پانکراس
• ضعف استخوان ها
آیا بیماری سلیاک کشنده است؟
سلیاک یک بیماری جدی خودایمنیه و در صورت عدم رعایت، میتونه ده الی سی درصد منجر به مرگ در افراد بشه. خطر مرگ بیشتر به دلیل کاهش میزان جذب مواد مغذی، مانند ویتامین های E و A و همچنین اختلالات آلرژیک مانند سل، نفریت و ذات الریه میباشه.
با این حال چنین درصد بالایی در دوران مدرن امروزی دور از ذهنه چرا که در صورت رعایت برنامه غذایی، پیشرفت این بیماری کنترل میشه و خطرات جدی آن از بین میروه. در مواردی این بیماری میتونه عوارض جبران ناپذیر طولانی مدتی، مانند ناباروری و پوکی استخوان را به همراه داشته باشه. مشاهده برنامه رژیم غذایی مناسب با مطالعه مقاله آن
علائم سلیاک در بزرگسالان
علائم بیماری سلیاک در تمامی سنین مشترکه اما برخی از علائم ممکنه میان بزرگسالان و کودکان متفاوت باشه. بزرگسالان در صورت مصرف تصادفی مواد غذایی گلوتن دار، ممکنه علائم مختلفی را تجربه کنید. برخی از رایج ترین علائم عبارتند از:
• درد شکم
• کم خونی
• نفخ یا احساس سیری
• درد استخوان یا مفصل
• یبوست
• اسهال
• گاز معده
• سوزش سردل
• بثورات خارش دار، تاول های پوستی (پزشکان به این بیماری درماتیت هرپتی فورمیس می گویند)
• سردرد یا خستگی
• زخم های دهان
• حالت تهوع
• آسیب سیستم عصبی، از جمله بی حسی یا گزگز دست و پا، مشکلات تعادل، یا تغییر در آگاهی
• مدفوع بی رنگ به همراه بوی بد یا اسهال (استئاتوره)
• کاهش وزن
برای درمان بیماری سلیاک چه باید کرد؟
همانطور که پیش از این نیز بدان اشاره شد، بیماری سلیاک در صورت عدم درمان میتونه در طولانی مدت مشکل ساز باشه. هیچ دارو و یا درمان قطعی برای بیماری سلیاک وجود نداره و بهترین روش برای جلوگیری از آسیب های مختلف، رعایت این برنامه تحت نظر پزشکه. در این برنامه غذایی مواد غذایی حاوی گلوتن حذف شده و معمولا مواد مغذی مورد نیاز، از سایر منابع برای فرد بیمار تامین میشه.
علاوه بر برنامه غذایی، روش های درمانی جانبی دیگری نیز برای درمان بیماری سلیاک و پیشگیری از خطرات احتمالی آن وجود داره که پزشک در صورت تشخیص، در مقاطع مختلف درمان آن ها را به فرد بیمار تجویز میکنه. این روش ها عبارتند از:
واکسیناسیون: بیماری سلیاک در برخی از افراد میتونه سبب کاهش عملکرد طحال بشه و فرد بیمار را در برابر بسیاری از عفونت ها آسیب پذیر کنه. در چنین شرایطی، پزشک معالج ممکنه با توجه به شرایط فرد بیمار واکسن های مختلفی را تجویز کنه.
این واکسن ها عبارتند از:
• آنفلوانزا (آنفلوانزا)
• واکسن Hib / MenC، که از سپسیس (مسمومیت خون)، ذات الریه و مننژیت (عفونت پوشش مغز) محافظت میکن
• واکسن پنوموکوک، که از عفونت های ناشی از باکتری استرپتوکوک پنومونیه محافظت میکنه
واکسن های فوق تنها در صورتی که طحال فرد بیمار توسط بیماری سلیاک درگیر بشه، تجویز میشه.
مکمل های غذایی: علاوه بر حذف مواد غذایی حاوی گلوتن، متخصص تغذیه و پزشک معالج ممکنه استفاده از مکمل های غذایی، مانند ویتامین ها و مواد مغذی را به فرد بیمار تجویز کنه. مصرف این مواد غذایی برای حداقل 6 ماه پس از اتمام دوره درمان، باید ادامه پیدا کنه.
راه درمان سلیاک
همانطور که پیش تر نیز بدان اشاره شد، مهم ترین روش برای درمان بیماری سلیاک، دنبال کردن یک برنامه غذایی بدون گلوتنه. برنامه غذایی فاقد گلوتن تحت عنوان برنامه نیز شناخته میشه. میزان تاثیرگذاری این برنامه با توجه به میزان آسیب های وارده به سیستم غذایی میتونه متغیر باشه. غذاهایی که معمولا حاوی مقدار زیادی گلوتن هستند شامل:
• نان، کیک و سایر شیرینی ها و نان ها
• غلات
• ماکارونی یا رشته فرنگی
• کراکر
• پنکیک
• سس و گندم
معمولا کارخانه های بزرگ پس از حذف گلوتن، این دسته از محصولات را برای افراد سلیاکی نیز تولید میکنه. این محصولات با استفاده از برچسب فاقد گلوتن مشخص میشن.
مواد غذایی که همواره فاقد گلوتن هستند، شامل:
• میوه ها
• سبزیجات
• گوشت و مرغ
• ماهی و سایر غذاهای دریای
• لبنیات
• لوبیا و آجیل
• نشاسته و غلات بدون گلوتن شامل:
• برنج
• ذرت
• سویا
• سیب زمینی
• تاپیوکا
• لوبیا
• ذرت خوشه ای
• کوینو
• ارزن
• گل همیشه بهار
• کتان
• چیا
• آردهای آجیل
محصولات بهداشتی رایج مانند داروها و خمیر دندان ها همچنین میتونند حاوی گلوتن باشه. بررسی بسته بندی محصول و برچسب ضد گلوتن برای این دسته از محصولات نیز برای بیماران سلیاکی اهمیت داره.
برنامه لاغری سلیاک یا برنامه بدون گلوتن چیست؟
گلوتن پروتئینیه که در تمام غلات وجود داره. این پروتئین در گندم، جو، چاودار و تریتیکاله (که تلفیقی از گندم و چاودار است) وجود داره و مصرف آن برای بیماران سلیاکی میتونه حساسیت های غذایی و مشکلات جدی دیگر را به وجود بیاره. این در حالیه که در سایر غلات، مانند ذرت، برنج و کینوا نیز پروتئین گلوتن وجود داره اما برای بیماران سلیاکی مشکلی ایجاد نمیکنه.
برنامه بدون گلوتن، برنامه غذایی تعیین شده ایست که پزشکان به منظور کاهش علائم بیماری سلیاک و جلوگیری از خطرات احتمالی این بیماری، به افراد سلیاکی تجویز میشه. در واقع رعایت این برنامه غذایی برای بیماران مبتلا به این بیماری ضروریه.
مهم ترین تغییر به هنگام آغاز برنامه غذایی بدون گلوتن، قطع شدن مصرف مواد غذایی مانند نان، ماکارونی، غذاهای فراوری شده و غلاته. این امر برای آن دسته از افرادی که به این گروه های غذایی علاقه داشته و یا وابسته هستند میتونه سخت باشه. محصولات فراوری شده نیز به واسطه روش های مختلف فرآوری از ریز مغذی های پایین و کالری بالایی برخوردار هستند.
عدم مصرف این مواد غذایی، در کنار نان و ماکارونی، میتونه منجر به ایجاد احساس راحتی در فرد بیمار و حتی کاهش وزن بشه. مصرف میوه ها، سبزیجات، برنج قهوه ای و کینوا، یک برنامه غذایی بسیار سالم را به وجود میاره که میتونه کالری مورد نیاز روزانه فرد را تامین کنه و در نتیجه احتمال افزایش وزن در افراد سلیاکی را کاهش میده.
از سویی دیگر، با رعایت برنامه جذب مواد غذایی در بدن بیماران سلیاکی مختل نمیشه و متابولیسم بدن در یک حالت تعادل قرار میگیره. تمامی این پارامترها برای حفظ وزن ایده آل و همچنین سلامت کامل بدن، لازم هستند.
عوارض رعایت نکردن این برنامه
بیماری سلیاک میتونه هضم مواد مغذی در داخل روده کوچک را مختل کنه. این امر در طولانی مدت میتونه مشکلات جدی برای بدن فرد ایجاد کنه. تمامی عارضه هایی که در بخش های قبل بدان اشاره کردیم، در صورت عدم رعایت میتونند در فرد بیمار بروز پیدا کنند.
برخی از این عارضه ها بسیار جدی هستند و در صورت عدم رعایت برنامه و رسیدگی به شرایط بیمار در زمان کوتاه، ممکنه حتی به مرگ وی نیز منجر بشن.
علایم بیماری سلیاک
احساس خستگی، درد شکمی، بی حالی، تشنج و یا مشکلات بینایی از جمله مهم ترین علایم بیماری سلیاک هستند. سایر علایم رایج این بیماری عبارتند از:
• خارش، تاول پوست
• کم خونی ناشی از کمبود آهن
• پوکی استخوان و استئومالاسی
• زخم های دهان و زخم های شانکر
• اختلالات کبدی مانند کبد چرب
• سردرد یا میگرن
• عادت ماهانه نامنظم
• هایپراسپلنیسم (اختلال در عملکرد طحال)
• بی حسی و سوزن سوزن شدن پا و دست ها (نوروپاتی محیطی)
• اختلالات شناختی
یکی دیگر از علائم رایج بیماری سلیاک، بروز عارضه های پوستی در فرد بیماره. بثورات بیماری سلیاک، درماتیت هرپتی فورمیس نیز نامیده میشن. این بثورات معمولا با احساس خارش و تاول پوستی همراه هستند و در بخش های مختلف بدن بروز میکنه، از جمله:
• باسن
• آرنج
• زانو
• پوست سر
• بالاتنه
• بثورات ظاهر شده با رعایت این برنامه و همچنین دارو برطرف می شوند.
سلیاک و لاغری
آیا بیماری سلیاک باعث لاغری میشود؟ اگرچه یک برنامه درمان اصلی بیماری سلیاکه و میتونه علائم این بیماری را به خوبی تسکین بده، اما شواهد قوی مبنی بر مفید بودن این برنامه غذایی در کاهش وزن وجود نداره. بدون شک با کاهش مصرف گلوتن و کنار گذاشتن مواد غذایی مانند نان، ماکارونی و مواد فراوری شده میزان کالری مصرفی افراد کاهش پیدا کرده و در نتیجه آن کاهش وزن اتفاق میوفته .
با این حال برنامه به منظور کاهش وزن و لاغری طراحی نشده. به بیان دیگر، دنبال کردن برنامه با هدف کاهش وزن برای افرادی که از بیماری سلیاک رنج نمیبرند، لازم نیست. دنبال کردن یک الگوی غذایی سالم که معمولا شامل مقادیر بالایی غلات کامل، مقدار کمی غلات تصفیه شده و شکره، میتونه به کاهش وزن در افراد غیر سلیاکی بیشتر کمک کنه.
طرز تهیه نان برای بیماران سلیاک
در ادامه به معرفی یک نان مناسب برای بیماران سلیاکی و طرز تهیه آن خواهیم پرداخت:
نان بدون گلوتن کتو:
مواد لازم برای یک قرص نان:
• یک و نیم فنجان بادام خرد شده
• 2 قاشق چای خوری بیکینگ پودر
• 1 قاشق چای خوری نمک
• یک چهارم فنجان کره ذوب شده
• 6 زرده تخم مرغ بزرگ
• سفیده 6 تخم مرغ بزرگ
• یک هشتم قاشق چای خوری خامه تارتار
طرز تهیه:
در یک کاسه، زده و سفیده تخم مرغ را هم بزنید تا مخلوط کف کنه. مواد دیگر را به آرامی به تخم مرغ ها اضافه کنید و خوب هم بزنید. قالب نان را چرب کنید و ترکیب را در داخل آن بریزید. قالب را در فر قرار بدید و در حرارت 375 درجه فارنهایت به مدت نیم ساعت بپزید.
برنامه غذایی سلیاک
خلاصه نکات مقاله
بیماری سلیاک یک بیماری جدی خود ایمنیه که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن به پروتئينی تحت عنوان گلوتن رخ میده. این پروتئین در تمامی غلات وجود داره، اما در برخی از موارد مصرف آن میتونه منجر به بروز عارضه های جدی در افراد بشه. بیماری سلیاک معمولا به شکل بثورات پوستی، درد های شکمی، نفخ، بی حالی، مشکلات بینایی،
اختلالات شناختی و بیماری های گوارشی، مانند یبوست و یا اسهال، خود را نشان میده. در اثر این بیماری جذب مواد مغذی در فرد بیمار مختل میشه و به دنبال آن عارضه های جدی طولانی مدتی مانند سو هاضمه، ناباروری، کم خونی و پوکی استخوان در بدن فرد شکل میگیره. در موارد بسیار نادر و در صورت عدم تشخیص، بیماری سلیاک میتونه منجر به مرگ فرد بیمار بشه.
مهم ترین روش درمان این بیماری، رعایت برنامه یا بدون گلوتنه. برنامه تحت نظر افراد متخصص تعریف میشه و بیماران سلیاکی ملزم به رعایت آن تا پایان عمر خود هستند. برنامه میتونه منجر به کاهش وزن در افراد بشه اما به این منظور طراحی نشده. لذا رعایت آن با هدف کاهش وزن به افراد سالم توصیه نمیشه.
